"अरे काये हे स्वान्ड्या? समुद्र काय, तळं काय, दगड काय? आणि तुझ्या कवितेचं
नाव काय तर 'हो! पण...' आणि पुढे कंसात समुद्र...! आता याचा कसा संबंध लावायचा
त्या कवितेतल्या दगडाशी?" फोनवर मित्र बोलत होता... काये ना... आमच्या
group मध्ये सहसा कुणीच सरळ बोलत नाही... irrespective of ती
व्यक्ती पुण्याची आहे किंवा नाही... पण इथे मात्र त्याचं बरोबर होतं... ही
कविता ज्या नाटकामधली आहे त्याबद्दल त्याला काहीच माहित नव्हतं... मग
त्याला मी ही कविता 'हो! पण...' नावाच्या एका नाटकासाठी लिहिल्याचं
सांगितलं... आणि थोडक्यात नाटकाची कथा सुद्धा सांगितली... "अरे, मग ही
background type करायचे कष्ट घे की जरा आळशी माणसा.." तिकडून reply आला...
फोन ठेवला खरा पण मनातनं विचार जाईचनात...
"हो! पण..." ... माझं कॉलेज मधलं शेवटचं नाटक...! नाटकामाधला protagonist 'रवी', सध्या एका software कंपनी मध्ये काम करतोय... कॉलेज संपवून त्याला दोन वर्ष झालीयेत... कॉलेजच्या नाटकातून भरपूर कामं केलेला... आणि, कॉलेज मध्ये असताना नाटकाचा किडा अंगात भिनलेला... त्याचा कॉलेज मधला मित्र आणि त्याच्या नाटकांचा दिग्दर्शक 'आदित्य' मात्र नोकरी न करता नाटकच करतोय...
आत्ता रवीला कंपनी मध्ये on-site चा call आलाय, UKला जायचा... आणि नेमकं त्याच वेळी आदित्य त्याला त्याच्या एका प्रायोगिक नाटकामध्ये काम करायला बोलावतोय... भूमिका खरंच खूप सुंदर आहे... पण मग on-site चा call ...?
तेव्हा रवीच्या मनात निर्माण झालेल्या द्विधा मनस्थिती वरचं हे नाटक... स्वतःच्या मनापासून दूर जाऊन practically वागू पाहणारा रवी आणि त्यापासून ओढून त्याला पुन्हा स्वतःपाशी आणणारी त्याच्या मनातली संवेदना यांच्या मधला संवाद म्हणजे हे नाटक... हो! पण...
आज बरोबर चार वर्षांनी इतकी नाटकासारखी परिस्थिती निर्माण होईल असं स्वप्नातही वाटलं नव्हतं.... IIT मध्ये नाटकं करायचा मस्त चान्स मिळाला... पण नोकरीला लागल्यावर मात्र सगळं बंद पडलं... आज बरोब्बर दोन वर्षांनी परत नाटक करायचा चान्स मिळतोय... तेही बंगलोरसारख्या शहरात...
हो! पण...
पण नेमकं याच वेळी मला US मध्ये PhD साठी applications करायची आहेत...
अनुभवामधून कल्पना सुचतात असं म्हणतात... इथे आधी सुचलेल्या कल्पनेचा तंतोतंत अनुभव येतोय...!
अशा मनस्थित आज हे नाटकं पुन्हा एकदा पाहिलं... आणि आज ते जरा जास्तच भावलं...! असो. त्यातला कवितेला context असणारा हा भाग -- --
(तो: रवी, ती: त्याची संवेदना)
ती: पण, जर पटत असेल तुला तर जा ना on-site ला... काय होईल ?
तो: अडकत जाईन मी त्याच्यात... मग पुन्हा प्रचंड काम...
ती: पण त्यातनही काहीतरी मिळेल तुला... status raise करणारं... रुढार्थान यशाकडे नेणारं... आणि ते तुला हवंय...
तो: हो! पण...
ती: काय ?
तो: नाटक...!
ती: मग imagine कर की तू नाटक करतोयस... मोकळं सोड मनाला... तू whole heartedly फक्त नाटक करतोयस... मग...
तो: मग... मग सगळं रुटीनच एकदम बदलून जाईल ना... पुन्हा त्या मिटींग्स, त्या चर्चा, ते lively routine ...
(तो खरच असं घडतंय असं imagine करू लागतो... नाटकाच्या मिटिंग मध्ये तो आणि आदित्य बोलतायत...)
आदित्य: नाही रे रव्या... म्हणजे, तू करतोयस चांगलं... पण मला वाटतं तुला अजून तुझं character च नीट समजलं नाहीये...
तो: ए आद्या... हे तुझं नेहेमीचंचे बरं का... आणि मग तू म्हणशील...
दोघं मिळून: जरा 'between the lines' विचार कर ना... (दोघं हसतात...)
तो: आणि मग मला त्या lines मध्ये सोडून तू मोकळा...!
आदित्य: अरे पण जमलंय तुला ते आत्ता पर्यंत... हे बघ तुझं जे character आहे ना...
ती: मग तुमची प्रश्नोत्तरं सुरु होतील... आणि त्यात तू हरवत जाशील...
तो: मग... मग मला माझं expression सापडेल...! गेल्या दोन वर्षांपासून हरवलेलं... वेगळ्या रंगात, वेगळ्या ढंगात स्वतःला व्यक्त करण्याचं...
आदित्य: जमलंय तुला... proper घेतलंस...!
ती: आणि नाटक छान होईल... तू मनापासनं आणि involve होऊन acting करतोस याला दुजोरा मिळेल...
तो: पण फक्त मित्रांकडून... बाकीच्या लोकांसाठी मी फक्त एक हौशी कलाकार असेन... software engineer नाही...
(आदित्य निघून जातो)
ती: But when you need something badly the whole universe conspires to help you achieve that ...! Alchemist वाचलं आहेस ना...
तो: हं... किंवा ती गोष्टच तुमच्यासाठी universe होऊन जाते...!
पण bank balance मध्ये dollars नाही जमा होत.. आणि मग मनातून कितीही वाटत असलं ना तरी कुणीतरी म्हणतं 'विचार कर'
मला कळत नाही शाळेत असताना का घेतलं मला बाईंनी नाटकात...? का तेव्हापासून केलेल्या सगळ्या भूमिका मला आवडल्या...?? या जगातले ९९% लोक या रोजच्या रुटीन मध्ये, मिळणाऱ्या promotions मध्ये आहेत ना सुखी... मग मलाच का असं स्वतःला अभिव्यक्त करायला आवडतं...???
(आणि मग येते ही कविता... हो! पण... (समुद्र))
रणरणत्या उन्हात, एका दुपारी,
एका शांत तळ्याकाठी बसलोय...
त्याचं निळाशार पाणी, का कोण जाणे,
मला समुद्राची आठवण करून देतंय...
अथांग समुद्राची...
माझी नजर क्षितिजापर्यंत नेणारा समुद्र...
...
मी ऊभाही होतो त्याच्या लाटेत,
जेव्हा माझ्या पायाखालची थोडीशी वाळू घेऊन घेली ती लाट...
मला स्वतः मध्ये, आत ओढून घेऊन गेली ती लाट...
कदाचित, पुढच्याच लाटेबरोबर पुन्हा किनाऱ्यावर सोडण्यासाठी...
...
तळ्याचं पाणी मात्र निश्चल आहे...
ना समुद्राचा गाज, ना निर्झराची झुळझुळ...
पण त्यामुळे माझंच प्रतिबिंब, मला पुन्हा पुन्हा दाखवणारं...
आणि मला हवंय ते, स्वतःच स्वतःला असं निरखून बघणं...
पण मग का कोण जाणे...
मी दगड टाकतो पाण्यात, आणि तरंग उठतात...
पुन्हा एकदा समुद्राची आठवण करून देणारे...
माझी नजर क्षितिजापर्यंत घेऊन जाणारा समुद्र...
तो: अद्याचा message आला होता... बक्षीस मिळालं आणि लोकांना आवडलं तर नाटक professionally करूया म्हणतोय...
ती: सही...!
तो: सही काय... मी त्या UK च्या call ला अजून reply नाही केलेला... उद्या शेवटचा दिवस आहे...
ती: पण मग तू UK ला न जाता... ...
तो: म्हणजे...?
ती: म्हणजे बाकी job व्यवस्थित कर ना...
तो: पण मग मी हा call deny केला तर माझं reputation, माझी image सगळंच खराब होईल... आणि माझा colleague आत्ता पासूनच एवढं काम करतोय की मी एक दोन वर्ष नाटकं केली तर माझा PL म्हणून तोच येईल...
ती: चांगलंय ना मग... wavelength जुळेल तुमची...!
तो: काहीही काय बोलतेयस... आणि आत्ता मी नाटक केलं आणि पुढे ते professional level ला गेलं तर...
ती: मग professional shows नको करूस...
तो: काय ?
ती: अरे असंच करत राहिलास तर नाटक कधीच करता नाही येणार तुला...
तो: मला वाटतंय मी स्वतःच स्वतःच्या हातातून निसटतोय... आत्ता जर UKचा चान्स गेला तर मग मिळणं अवघडे...
ती: तुला ना... तुला तळ्यातच समुद्राच्या लाटा हव्यायेत... क्षितिजापासून येणाऱ्या... आणि त्या फेसाळत्या समुद्रामध्ये तुला तुझं प्रतिबिंब बघायचं...
तो: हो... मला दोन्ही गोष्टी हव्यात... तेवढ्याच intensityनी...
ती: पण प्रवाहात आणि प्रवाहाविरुद्ध एकाच वेळी कसं ना पोहोता येईल...?
तो: हो! पण...
ती: विचार कर... तळं तुझ्यापाशीच आहे... आणि वाटलंच कधी जर तुला लाटांमध्ये जावसं... तर त्या तळ्यातच पाय सोड ना... आणि शांतपणे विचार कर... ते तळच तुला अथांग समुद्रासारखं वाटेल...!!!
फोन ठेवला खरा पण मनातनं विचार जाईचनात...
"हो! पण..." ... माझं कॉलेज मधलं शेवटचं नाटक...! नाटकामाधला protagonist 'रवी', सध्या एका software कंपनी मध्ये काम करतोय... कॉलेज संपवून त्याला दोन वर्ष झालीयेत... कॉलेजच्या नाटकातून भरपूर कामं केलेला... आणि, कॉलेज मध्ये असताना नाटकाचा किडा अंगात भिनलेला... त्याचा कॉलेज मधला मित्र आणि त्याच्या नाटकांचा दिग्दर्शक 'आदित्य' मात्र नोकरी न करता नाटकच करतोय...
आत्ता रवीला कंपनी मध्ये on-site चा call आलाय, UKला जायचा... आणि नेमकं त्याच वेळी आदित्य त्याला त्याच्या एका प्रायोगिक नाटकामध्ये काम करायला बोलावतोय... भूमिका खरंच खूप सुंदर आहे... पण मग on-site चा call ...?
तेव्हा रवीच्या मनात निर्माण झालेल्या द्विधा मनस्थिती वरचं हे नाटक... स्वतःच्या मनापासून दूर जाऊन practically वागू पाहणारा रवी आणि त्यापासून ओढून त्याला पुन्हा स्वतःपाशी आणणारी त्याच्या मनातली संवेदना यांच्या मधला संवाद म्हणजे हे नाटक... हो! पण...
आज बरोबर चार वर्षांनी इतकी नाटकासारखी परिस्थिती निर्माण होईल असं स्वप्नातही वाटलं नव्हतं.... IIT मध्ये नाटकं करायचा मस्त चान्स मिळाला... पण नोकरीला लागल्यावर मात्र सगळं बंद पडलं... आज बरोब्बर दोन वर्षांनी परत नाटक करायचा चान्स मिळतोय... तेही बंगलोरसारख्या शहरात...
हो! पण...
पण नेमकं याच वेळी मला US मध्ये PhD साठी applications करायची आहेत...
अनुभवामधून कल्पना सुचतात असं म्हणतात... इथे आधी सुचलेल्या कल्पनेचा तंतोतंत अनुभव येतोय...!
अशा मनस्थित आज हे नाटकं पुन्हा एकदा पाहिलं... आणि आज ते जरा जास्तच भावलं...! असो. त्यातला कवितेला context असणारा हा भाग -- --
(तो: रवी, ती: त्याची संवेदना)
ती: पण, जर पटत असेल तुला तर जा ना on-site ला... काय होईल ?
तो: अडकत जाईन मी त्याच्यात... मग पुन्हा प्रचंड काम...
ती: पण त्यातनही काहीतरी मिळेल तुला... status raise करणारं... रुढार्थान यशाकडे नेणारं... आणि ते तुला हवंय...
तो: हो! पण...
ती: काय ?
तो: नाटक...!
ती: मग imagine कर की तू नाटक करतोयस... मोकळं सोड मनाला... तू whole heartedly फक्त नाटक करतोयस... मग...
तो: मग... मग सगळं रुटीनच एकदम बदलून जाईल ना... पुन्हा त्या मिटींग्स, त्या चर्चा, ते lively routine ...
(तो खरच असं घडतंय असं imagine करू लागतो... नाटकाच्या मिटिंग मध्ये तो आणि आदित्य बोलतायत...)
आदित्य: नाही रे रव्या... म्हणजे, तू करतोयस चांगलं... पण मला वाटतं तुला अजून तुझं character च नीट समजलं नाहीये...
तो: ए आद्या... हे तुझं नेहेमीचंचे बरं का... आणि मग तू म्हणशील...
दोघं मिळून: जरा 'between the lines' विचार कर ना... (दोघं हसतात...)
तो: आणि मग मला त्या lines मध्ये सोडून तू मोकळा...!
आदित्य: अरे पण जमलंय तुला ते आत्ता पर्यंत... हे बघ तुझं जे character आहे ना...
ती: मग तुमची प्रश्नोत्तरं सुरु होतील... आणि त्यात तू हरवत जाशील...
तो: मग... मग मला माझं expression सापडेल...! गेल्या दोन वर्षांपासून हरवलेलं... वेगळ्या रंगात, वेगळ्या ढंगात स्वतःला व्यक्त करण्याचं...
आदित्य: जमलंय तुला... proper घेतलंस...!
ती: आणि नाटक छान होईल... तू मनापासनं आणि involve होऊन acting करतोस याला दुजोरा मिळेल...
तो: पण फक्त मित्रांकडून... बाकीच्या लोकांसाठी मी फक्त एक हौशी कलाकार असेन... software engineer नाही...
(आदित्य निघून जातो)
ती: But when you need something badly the whole universe conspires to help you achieve that ...! Alchemist वाचलं आहेस ना...
तो: हं... किंवा ती गोष्टच तुमच्यासाठी universe होऊन जाते...!
पण bank balance मध्ये dollars नाही जमा होत.. आणि मग मनातून कितीही वाटत असलं ना तरी कुणीतरी म्हणतं 'विचार कर'
मला कळत नाही शाळेत असताना का घेतलं मला बाईंनी नाटकात...? का तेव्हापासून केलेल्या सगळ्या भूमिका मला आवडल्या...?? या जगातले ९९% लोक या रोजच्या रुटीन मध्ये, मिळणाऱ्या promotions मध्ये आहेत ना सुखी... मग मलाच का असं स्वतःला अभिव्यक्त करायला आवडतं...???
(आणि मग येते ही कविता... हो! पण... (समुद्र))
रणरणत्या उन्हात, एका दुपारी,
एका शांत तळ्याकाठी बसलोय...
त्याचं निळाशार पाणी, का कोण जाणे,
मला समुद्राची आठवण करून देतंय...
अथांग समुद्राची...
माझी नजर क्षितिजापर्यंत नेणारा समुद्र...
...
मी ऊभाही होतो त्याच्या लाटेत,
जेव्हा माझ्या पायाखालची थोडीशी वाळू घेऊन घेली ती लाट...
मला स्वतः मध्ये, आत ओढून घेऊन गेली ती लाट...
कदाचित, पुढच्याच लाटेबरोबर पुन्हा किनाऱ्यावर सोडण्यासाठी...
...
तळ्याचं पाणी मात्र निश्चल आहे...
ना समुद्राचा गाज, ना निर्झराची झुळझुळ...
पण त्यामुळे माझंच प्रतिबिंब, मला पुन्हा पुन्हा दाखवणारं...
आणि मला हवंय ते, स्वतःच स्वतःला असं निरखून बघणं...
पण मग का कोण जाणे...
मी दगड टाकतो पाण्यात, आणि तरंग उठतात...
पुन्हा एकदा समुद्राची आठवण करून देणारे...
माझी नजर क्षितिजापर्यंत घेऊन जाणारा समुद्र...
तो: अद्याचा message आला होता... बक्षीस मिळालं आणि लोकांना आवडलं तर नाटक professionally करूया म्हणतोय...
ती: सही...!
तो: सही काय... मी त्या UK च्या call ला अजून reply नाही केलेला... उद्या शेवटचा दिवस आहे...
ती: पण मग तू UK ला न जाता... ...
तो: म्हणजे...?
ती: म्हणजे बाकी job व्यवस्थित कर ना...
तो: पण मग मी हा call deny केला तर माझं reputation, माझी image सगळंच खराब होईल... आणि माझा colleague आत्ता पासूनच एवढं काम करतोय की मी एक दोन वर्ष नाटकं केली तर माझा PL म्हणून तोच येईल...
ती: चांगलंय ना मग... wavelength जुळेल तुमची...!
तो: काहीही काय बोलतेयस... आणि आत्ता मी नाटक केलं आणि पुढे ते professional level ला गेलं तर...
ती: मग professional shows नको करूस...
तो: काय ?
ती: अरे असंच करत राहिलास तर नाटक कधीच करता नाही येणार तुला...
तो: मला वाटतंय मी स्वतःच स्वतःच्या हातातून निसटतोय... आत्ता जर UKचा चान्स गेला तर मग मिळणं अवघडे...
ती: तुला ना... तुला तळ्यातच समुद्राच्या लाटा हव्यायेत... क्षितिजापासून येणाऱ्या... आणि त्या फेसाळत्या समुद्रामध्ये तुला तुझं प्रतिबिंब बघायचं...
तो: हो... मला दोन्ही गोष्टी हव्यात... तेवढ्याच intensityनी...
ती: पण प्रवाहात आणि प्रवाहाविरुद्ध एकाच वेळी कसं ना पोहोता येईल...?
तो: हो! पण...
ती: विचार कर... तळं तुझ्यापाशीच आहे... आणि वाटलंच कधी जर तुला लाटांमध्ये जावसं... तर त्या तळ्यातच पाय सोड ना... आणि शांतपणे विचार कर... ते तळच तुला अथांग समुद्रासारखं वाटेल...!!!
